Słowo Szoa pochodzi z języka hebrajskiego i oznacza dosłownie “całkowitą zagładę, zniszczenie, kataklizm”. Często używany zamiennie z terminem Holokaust, który wywodzi się z greki. Szoa ma jednak wydźwięk bardziej specyficzny dla opisu tragedii żydowskiej. Współczesne użycie słowa Szoa ma na celu oddanie czci sześciu milionom Żydów, którzy stracili życie, a także milionom innych ofiar nazistowskiego reżimu.

Na końcu wpisu znajduje się wytłumaczenie dotyczące tego, dlaczego czasami spotykamy się z zapisem „Shoah” lub „Szoah”. Współczesny hebrajski zapis tego słowa to שואה wymawiane /ʃoa/ czyli mniej więcej jak polskie „Szoa”.

Źródła biblijne terminu Szoa

Słowo „Szoa” ma swoje korzenie w języku hebrajskim, a jego biblijne użycie nadaje mu dodatkową głębię i możliwy teologiczny kontekst. Jest ono wspomniane w Księdze Sofoniasza (1,15) w kontekście apokaliptycznym, odnosząc się do dnia Bożego gniewu, który jest dniem „צָרָה וּמְצוּקָה” (utrapienia i ucisku) oraz „יוֹם שֹׁאָה וּמְשׁוֹאָה” (ruiny i spustoszenia). Właśnie to ostatnie wyrażenie „jom szoa u-meszoa” zawiera słowo „szoa” oraz pokrewne mu „meszoa”. Natomiast ta symboliczna i prorocza wizja dni, w których gniew Boży jest manifestowany poprzez doszczętną destrukcję i spustoszenie, jest interpretowana jako wyraz Bożego sądu nad ludzkimi grzechami. Po opisie beznadziejnej, katastrofalnej sytuacji z użyciem tego słowa w biblijnej księdze Przysłów pojawia się też taki fragment „będą mnie wołać, a ja nie odpowiem” (Prz1,27-28). Biblijne ulokowanie tego słowa dawało też punkt wyjścia dla rozważań teologicznych (zarówno u Żydów jak i u chrześcijan) na temat tego sensu tragedii Zagłady, Rodziło to też pytania, czy można mówić o Bożej sprawiedliwości po Holokauście i czy Bóg był w ogóle wówczas obecny i czy był głuchy na ludzkie cierpienie i modlitwy.

Szoa a Holokaust

Słowo Szoa zostało użyte po raz pierwszy jako termin odnoszący się do Holokaustu jeszcze w latach 30. XX wieku, m.in. w kontekście dojścia nazistów do władzy. Holokaust wywodzi się od greckiego słowa ὁλόκαυστος, oznaczającego „całkowicie (hólos) spaloną (kaustós)” ofiarę (całopalenie), „ofiarę całopalną składaną bogu”, co niektórzy traktowali jako nieodpowiednie do mówienia o Zagładzie. Ponadto, dla wielu osób słowo Szoa stało się preferowanym terminem na określenie Zagłady Żydów, ponieważ wywodzi się z hebrajskiego i odnosi się bezpośrednio do wydarzeń z II wojny światowej, natomiast, jak argumentują, „holokaust” (pisany małą literą) jest używany też w innych kontekstach. Również termin „Z/zagłada” może być używany w odniesieniu do innych wydarzeń historycznych.

Dzisiaj, w miarę jak świadkowie tamtych wydarzeń odchodzą, termin „Szoa” nabiera jeszcze większego znaczenia jako narzędzie do przekazywania wiedzy przyszłym pokoleniom. Zapewnia on kontekst historyczny i emocjonalny, który pomaga zrozumieć ogrom tragedii Holokaustu i znaczenie zachowania pamięci o tych, którzy odeszli.

Shoah, Szoah, Szoa – jak pisać poprawnie?

Słowo to pochodzi z języka hebrajskiego i jest zapisywane jako „שואה” wymawiane /ʃoa/, czyli przekładając na polski alfabet: „szoa”. Dlatego po polsku najlepiej oddaje to właśnie zapis „Szoa”. Podobnie jak w innych zapożyczeniach, np. w słowie szabat – שבת, litera ש szin jest transliterowana jako sz (a nie sh – gdyż sh jest transliteracją angielską), waw ו jako o, z kolei ה he na końcu wyrazu jest nieme, dlatego tak jak w przypadku słowa Tora תורה – nie oddajemy go w piśmie (w przeciwieństwie do angielskiego Torah). Jeśli chodzi o alef, który jest częścią rdzenia – odsyłamy do tego wpisu o alefie…

W języku hebrajskim litera „ה” na końcu słowa jest literą „he”, która w transkrypcji może być przedstawiona jako „h” lub pominięta – zazwyczaj zależy to od języka docelowego. Końcowa literka he nie jest wymawiana. Różnice w pisowni wynikają z prób dostosowania transkrypcji hebrajskiego słowa do zasad fonetycznych różnych języków.

W angielskim przyjęło się zapisywać to słowo jako „Shoah”. Końcowe he „ה” jest zapisywane w transliteracji, ale nie wymawiane jako „h”. W języku angielskim, gdzie zasady wymowy są inne niż w języku polskim, zapisanie „h” na końcu nie sprawia, że jest on wymawiany. W angielskim nie wymawia się wszystkich zapisanych ortograficznie dźwięków (z różnych powodów – ale to już temat dla anglisty). Przepisanie tego „h” na końcu słowa z angielskiego na polski może dodatkowo rodzić problem z właściwym odczytaniem tego słowa.

Dlatego, jeśli piszemy po polsku, dla spójności z innymi hebraizmami, zalecana jest ortograficzna forma „Szoa”. Jednakże, jeśli ktoś pisze inaczej, nie jest to poważny błąd, tylko inna adaptacja zapożyczenia (np. z angielskiego do polskiego, a nie bezpośrednio z hebrajskiego).

W języku hebrajskim, mówiąc o Szoa jako konkretnym wydarzeniu, dodaje się jeszcze przedimek określony ה (ha) zapisywany łącznie z kolejnym wyrazem (השואה), co może być oddawane w transkrypcji z kreską, która dla jasności oddziela te dwa składowe wyrazy (ha-Szoa).

Dzień Pamięci o Zagładzie – Jom ha-Szoa

Dzień Pamięci o Zagładzie – „Jom ha-Szoa” (יום השואה) to dzień pamięci obchodzony przede wszystkim w Izraelu, który jest obchodzony dla upamiętnienia Żydów, którzy zginęli w Holokauście oraz bohaterstwa żydowskiego oporu. Jom ha-Szoa obchodzony jest zazwyczaj w kwietniu lub maju, zgodnie z żydowskim kalendarzem – dwudziestego siódmego dnia nisan. Jest to czas refleksji, który obejmuje ceremonie i wydarzenia edukacyjne w całym kraju, w tym specjalne programy w szkołach i instytucjach publicznych.

Z kolei „Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu” (יום הזיכרון הבין-לאומי לשואה) został ustanowiony przez Organizację Narodów Zjednoczonych i obchodzony jest 27 stycznia, w rocznicę wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau w 1945 roku. Ma on globalny zasięg i skupia się na pamięci o wszystkich ofiarach Holokaustu, promując edukację o jego historii i przestrzegając przed niebezpieczeństwami nienawiści oraz nietolerancji na całym świecie.

O wszystkich ważnych świętach na bieżąco piszemy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.