Światło czyli אור (or) występuje często w hebrajskich tekstach religijnych. Pojawia się już w samym biblijnym opisie stworzenia w Księdze Rodzaju (Rodz 1,3-4) “I rzekł Bóg: Niech stanie się światłość! I stała się światłość. I widział Bóg, że światłość jest dobra, i oddzielił Bóg światłość od ciemności” (וַיֹּאמֶר אֱלֹהִים יְהִי אוֹר וַיְהִי אוֹר וַיַּרְא אֱלֹהִים אֶת הָאוֹר כִּי טוֹב). Światło jest pierwszym stworzeniem Boga, co nadaje mu szczególny status.
Światło Tory
Tradycja żydowska wiąże światło z Torą, gdyż Tora ma dawać światło i wskazywać jak należy postępować. Mowa o tym między innymi w Talmudzie, np. w traktacie Bawa Batra 4a: כל העוסק בתורה – אור תורה מחייהו „Każdy, kto zajmuje się Torą – światło Tory go ożywia”. Ale już wcześniej w kontekście Tory w Księdze Przysłów (Prz 6,23) pojawia się metaforyczne zestawienie światła i świecy, dwóch źródeł światła: כִּי נֵר מִצְוָה וְתוֹרָה אוֹר „Bo przykazanie [micwa] jest lampą, a Prawo [Tora] światłem”. Co więcej, we wspomnianej już księdze Przysłów (20,27) znajduje się też fragment, który z lampą metaforycznie utożsamia człowieka: נר ה’ נשמת אדם – „Lampą Pańską jest dusza człowieka”. Rabin Malbim podkreślał, że jak lampa oświetla ciemności, tak dusza oświetla ciało i pozwala rozróżniać dobro od zła.
Midrasze rozwijają te wątki mówiąc, że pierwsze było dane światło ukryte, duchowe, które można zobaczyć studiując Torę. Studiowanie Tory jest porównywane do zapalania światła w ciemności. Z tych właśnie względów, chociaż słowo תורה (tora) wywodzi się od innego rdzenia, w tradycji żydowskiej wskazywano, że podobieństwo ze słowem אור (or) – światło może być nieprzypadkowe.
Światło w interpretacjach kabalistycznych
W tradycji kabalistycznej światło jest manifestacją Boskiej energii, gdyż skoro Bóg jako pierwsze wyłonił światło to w opisie mistycznym całe stworzenie wyłania się ze światła. Kabalistyczne przedstawienie drzewa życia zawiera właśnie kanały, przez które boskie światło dociera do rzeczywistości stworzonej i poprzez które można połączyć się z Bogiem. Ma to być uzasadnione przez to, że człowiek według Biblii stworzony na podobieństwo Boże oraz jest “lampą Pana”, a więc może szukać Boga w sobie. O wątkach kabalistycznych możesz przeczytać więcej w innych naszych tekstach.
Światło szabatowe
Światło jest centralnym elementem wielu rytuałów judaizmu, takich jak zapalanie świec szabatowych. Szabat jest dniem świętym religii żydowskiej, i wtedy szczególnie można się zbliżyć do obecności Bożej. Zapalane świece wprowadzają w początek szabatu i nakierowują na światło duchowe; oddzielają od powszedniości i wprowadzają w szczególny dzień wyznaczony przez Torę. Szabat według Biblii jest dniem, w którym Bóg zaprzestał stwarzania rozpoczętego światłem, tak też i wyznawcy muszą zaprzestać pracy w ten dzień i odznaczyć ten dzień zapalaniem światła.
Chanuka – Święto Świateł
Kolejny czas w roku związany ze światłem to Chanuka. Bywa nazywana Świętem Świateł (חג האורות) i tego dnia codziennie przez osiem dni zapala się kolejną świeczkę. Ma to przypominać o cudownym wydarzeniu ze starożytności, gdy w Świątyni Jerozolimskiej udało się utrzymać ogień na Świeczniku Świątyni Jerozolimskiej właśnie przez osiem dni.
“Wieczne światło” w Świątyni Jerozolimskiej i synagogach
W Świątyni Jerozolimskiej miało nieprzerwanie płonąć światło, tak zwane נר תמיד (ner tamid). Termin ten składa się ze słów נר (ner) – świeca oraz תמיד (tamid) – zawsze, wiecznie. Bierze się to z nakazów Tory, w Kapłańska (24:2-4): „Rozkaż Izraelitom, aby przynieśli do świecznika [מנורה – menora] czystą oliwę z oliwek dla stałego [תמיד – tamid] podtrzymywania światła”. Po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej, kontynuację tego możemy spotkać w synagogach. Ner tamid (נר תמיד) znajduje się przy aron ha-kodesz we wschodniej części synagogi. Wskazuje na stałą obecność Boga, nieustanne światło Tory i wieczność przymierza Boga z ludem żydowskim.
“Światło duszy” – lampka zapalana na cmentarzu
Podczas odwiedzin na cmentarzu żydowskim zazwyczaj zostawia się kamyk na grobie zmarłych, żeby wyrazić pamięć i szacunek. Jednak jest też taka specjalna świeczka, którą się umieszcza na grobie przede wszystkim w rocznicę czyjejś śmierci. Innymi momentami w roku, kiedy można ją umieścić na grobie lub synagodze, są między innymi Jom Kipur (Dzień Przebłagania) oraz Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Jedną z nazw jest świeczka jorcajtowa (ang. yahrzeit candle), a po hebrajsku נר נשמה (ner neszama) – dosłownie świeczka duszy. Jest to nawiązanie do biblijnego fragmentu z Księgi Przysłów (Prz 20,28): נר ה’ נשמת אדם (ner Haszem niszmat adam)– „Lampą Pańską jest dusza człowieka”. O zapalaniu ner neszama wspominają Talmud (traktat Miszny Berachot 51) i teksty rabiniczne takie jak Szulchan Aruch (będący wyznacznikiem ortodoksji).
Światło po hebrajsku i inne powiązane słowa
Światło po hebrajsku to אור (or). Słowem pokrewnym jest תאורה (teura), czyli oświetlenie, a także להאיר (lehair) czyli oświetlać. Inne wyrazy oznaczające coś powiązanego ze światłem mają już w rdzeniu literę נ (n) a nie א. Część językoznawców uważa, że te rdzenie mają wspólne pochodzenie, a ten z literą nun (נ) mógł być zapożyczony z aramejskiego, stąd ta drobna różnica. Dla porównania – po arabsku światło to نور (nur), a więc tutaj rdzeń również zawiera literę נ. Te rdzenie ewoluowały w języku hebrajskim, gdzie נור stał się podstawą dla terminologii związanej z elektrycznością i ogniem, a אור zachował bardziej ogólne i metaforyczne znaczenia. Poniżej lista słówek związanych ze światłem ze wspomnianych hebrajskich rdzeni:
światło – אור (or)
oświetlenie – תאורה (teura)
świeca, świeczka – נר (ner)
żarówka – נורה (nura)
lampa, lampa, świecznik – מנורה (menora)
piec, piekarnik – תנור (tanur)
raca, flara – נור (nur)
Należy zwrócić uwagę, że po hebrajsku מנורה (menora) może oznaczać również lampkę biurkową – po hebrajsku מנורת שולחן (menorat szulchan), czyli dosłownie stołowa. W języku polskim z kolei wywodzi się od tego termin menora, który jednak w hebrajskim jest zapisywany z przedimkiem określonym ה (ha), czyli המנורה (ha-menora), gdyż jest to ten konkretny siedmioramienny świecznik, który stał w Świątyni Jerozolimskiej.
Chcesz poznać hebrajski? Zapisz się do nas na kurs
Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.