Biblijne anioły – jak wyglądały?

Anioły (malachim – מלאכים) w judaizmie pełnią rolę posłańców Boga, którzy działają jako łącznicy między Stwórcą a światem stworzonym. W żydowskiej angelologii, szczególnie w Tanachu, literaturze rabinicznej i mistycznej, anioły występują w różnych formach i rangach. Każda grupa anielska ma swoje cechy, funkcje oraz miejsce w boskim porządku.

Anioł czyli posłaniec Boga

Podstawowym znaczeniem hebrajskiego słowa mal’ach (מַלְאָךְ) jest „posłaniec”. Aniołowie są przedstawiani jako wysłannicy Boga, którzy niosą Jego słowo i wykonują powierzone im zadania. 

Rola posłańców w starożytności zapewniała komunikację między odległymi miejscami. Dlatego też istoty nadprzyrodzone wychodzące od Boga spełniały to ważne zadanie. Przykładowo Księdze Rodzaju 28:12 Jakub śni o drabinie, po której „aniołowie Boga” (malachei Elohim) wstępują i zstępują między niebem a ziemią, symbolizując stałą komunikację między boskim a ludzkim światem. 

Anioły pojawiają się także w postaci ludzkiej w istotnych momentach historii biblijnej, np.:

• Trzej mężowie, którzy odwiedzają Abrahama (Rdz 18), przekazując mu obietnicę potomka i ostrzeżenie o zniszczeniu Sodomy.
• Anioł, który walczy z Jakubem (Rdz 32:25-31), zmieniając jego imię na Izrael.
• Anioł, który prowadzi Lota z Sodomy (Rdz 19), ratując go przed zagładą.

W każdym z tych przypadków anioły działają jako narzędzia boskiej interwencji, zachowując swoje funkcje posłańców i wykonawców woli Boga.

Malach (מלאך) jako posłaniec – nie tylko anioł

Słowo w Biblii było używane również w dosłownym sensie posłańców, przykładowo:

Mogli przychodzić ze słowami pokoju, na zwiady, żeby coś zakomunikować lub żeby nastraszyć (Ez 30,9). Przykładowo Jakub posłał posłańców do Ezawa, swojego brata (a Rodz 32, 4 וַיִּשְׁלַח יַעֲקֹב מַלְאָכִים לְפָנָיו, אֶל-עֵשָׂו אָחִי). Nie musiał ich posyłać Bóg ani jakiś przywódca ludu Bożego. Przykładowo Hiram, król Tyru wysłał posłańców do króla Dawida w 1Krn 14,1 (יִּשְׁלַח חירם מֶלֶךְ-צֹר מַלְאָכִים, אֶל-דָּוִיד).

Szczególnym posłańcem od Boga mógł być też kapłan lub prorok, przykładowo mówi tak o sobie prorok Aggeusz (Chagaj) przekazując słowa Boga (Agg 1,13). Jeden z proroków nazywał się Malachiasz, a tak właściwie Malachi (מלאכי). Imię to znaczy dosłownie anioł-mój, dlatego niektórzy bibliści uważają, że nie było to imię tylko nazwanie jego funkcji posłańca od Boga.

Posłaniec “malach” nie musi oznaczać czegoś dobrego, jak we fragmencie księgi Przysłów 17,11: Zły szuka jedynie buntu, lecz zwiastun nieszczęścia [dosłownie posłaniec okrutny] będzie mu posłany (אַךְ-מְרִי יְבַקֶּשׁ-רָע; וּמַלְאָךְ אַכְזָרִי, יְשֻׁלַּח-בּוֹ).

Pojawia się także w zestawieniu z podobnym wyrazem מלאכה (melacha), czyli “działanie, dzieło, czynność” w księdze Nehemiasza 6,3:  וָאֶשְׁלְחָה עֲלֵיהֶם מַלְאָכִים, לֵאמֹר–מְלָאכָה גְדוֹלָה אֲנִי עֹשֶׂה (posłałem do nich posłańców/ aniołów, żeby powiedzieć: wielkie dzieło czynię”.

Chcesz czytać Biblię w oryginale? Zapisz się do nas na kurs!

Biblijne anioły – jak wyglądały w Starym Testamenice / Tanachu?

Chociaż współczesna kultura często utożsamia „biblijnie dokładne anioły” z wizjami wielookich i wieloskrzydlatych istot, w judaizmie opisy aniołów różnią się znacząco w zależności od kontekstu i źródła.

Wygląd aniołów w judaizmie jest różnorodny i zależny od ich funkcji oraz kontekstu, w jakim się pojawiają. Podstawowy odpowiednik słowa “anioły” to מלאכים (malachim) występujący w roli posłańca od Boga i często opisywani w sposób przypominający ludzi. Nie wszystkie jednak anioły wyglądają jak ludzie – w proroczych wizjach niektórzy aniołowie przyjmują symboliczne, niemal nadprzyrodzone formy, które zdumiewają i budzą lęk.

1. Chajot Ha-Kodesz (חַיּוֹת הַקֹּדֶשׁ)

• Opis: Chajot Ha-Kodesz, czyli „Święte Istoty” lub nawet „Święte Zwierzęta”, są jednymi z najwyższych aniołów, bezpośrednio podtrzymującymi tron Boga. Opisane są szczegółowo w Księdze Ezechiela (Ez 1,5-14) jako istoty o czterech twarzach (człowieka, lwa, wołu i orła) oraz czterech skrzydłach. Emanują one blaskiem i ogniem, a ich poruszanie jest związane z wizją boskiego rydwanu.
• Symbolika: Bliskość Boga, wszechstronność i wszechobecność Jego woli.

2. Ofanim (אוֹפַנִּים)

• Opis: Nazwa „Ofanim” oznacza „Koła” i pochodzi od ich opisu w Księdze Ezechiela (Ez 1:15-21). Są przedstawieni jako wirujące, pełne oczu koła, które poruszają się wraz z Chajot. Ich ruch jest zsynchronizowany z boską obecnością. Według apokryficznej księgi Henocha nigdy nie śpią strzegąc tronu Bożego.
• Funkcja: Ofanim symbolizują mądrość oraz porządek kosmiczny. W tradycji kabalistycznej są powiązani z archaniołem Razielem, który przekazuje tajemnice boskiej mądrości.

3. Erelim (אֶרְאֵלִים)

• Opis: Erelim to „Bohaterowie” lub „Mężowie”, którzy pojawiają się w Księdze Izajasza (Iz 33:7), gdzie ich imię tłumaczone bywa jako „mocarze” lub “wysłani na zwiady:. Są często interpretowani jako anioły odwagi i siły, wzywane do działania w trudnych okolicznościach.
• Symbolika: Erelim reprezentują boską moc i siłę, szczególnie w kontekście wojny i sądu. W literaturze mistycznej pojawiają się jako ci, którzy asystują w momentach transformacji lub kryzysu.

4. Chaszmalim (חַשְׁמַלִּים)

• Opis: Chaszmalim to tajemnicze anioły, związane z boską energią i potęgą. Ich nazwa wywodzi się z opisu zawartego w Księdze Ezechiela (Ez 1,4). Pojawia się tam bardzo tajemnicze słowo חשמל (chaszmal). Słowo to pozostawia wiele wątpliwości dla biblistów, gdyż pojawia się tylko kilka razy w Bibli, i w dodatku w niecodziennym kontekście wizji proroczej, a więc można mu wiele przypisywać. Bywa tłumaczone na różne sposoby, na przykład „coś jakby błysk polerowanego kruszcu”, „osoba Hasmal”, „prędka światłość”.
• Funkcja: Haszmalim symbolizują boski ogień i moc transformacji. W tradycji kabalistycznej są związani z duchowym światłem i przepływem boskiej energii między światem wyższym a światem ludzi.

5. Serafin (שְׂרָפִים)

• Opis: Serafin, czyli „Płonący”, pojawiają się w wizji proroka Izajasza (Iz 6,2-7), gdzie są opisani jako istoty o sześciu skrzydłach: dwoma zasłaniają twarz, dwoma stopy, a na dwóch latają. Ich głównym zadaniem jest nieustanne wychwalanie Boga, wołając: „Święty, Święty, Święty”.
• Symbolika: Serafini są aniołami chwały i oddania. Ich ognista natura symbolizuje boską miłość oraz oczyszczenie. W tradycji kabalistycznej Serafini są łącznikami między światem materii a boską transcendencją.

6. Cherubin (כרובים)

• Opis: Cherubin są strażnikami boskiej chwały. W Księdze Rodzaju (Rdz 3,24) strzegą drogi do Ogrodu Eden, a w Księdze Ezechiela pojawiają się jako istoty o czterech twarzach i wielu skrzydłach (Ez 10).
• Funkcja: Symbolizują boską ochronę i bliskość Boga. W świątyni Jerozolimskiej cherubini zdobili Arkę Przymierza, strzegąc jej świętości.

7. Bene Elohim (בְּנֵי הָאֱלֹהִים)

• Opis: Bene Elohim, czyli „Synowie Boży”, są wspomniani w Księdze Rodzaju (Rdz 6,1-4) jako anioły lub boskie istoty, które zstąpiły na ziemię i weszły w relacje z ludźmi. Interpretacja tego fragmentu była przedmiotem wielu debat rabinicznych. Z kolei bibliści zastanawiali się, jaki tak właściwie był sens fragmentów, w których się pojawiają. Jakie były pomysły na ten temat, przedstawimy w oddzielnym wpisie.
• Funkcja: W tradycji rabinicznej Bene Elohim symbolizują byty wyższe, które łączą świat boski i ludzki. Są także interpretowani jako istoty próbujące zakłócić boski porządek.

8. Iszim (אִישִׁים)

• Opis: Iszim to anioły o ludzkim wyglądzie (איש po hebrajsku to właśnie „człowiek, mężczyzna, mąż”). Pojawiają się w bardziej „przyziemnych” misjach w porównaniu z pozostałymi. W kosmologii Majmonidesa stanowią najniższą klasę aniołów, będąc niemal „w zasięgu ludzkiego umysłu”. Są to anioły, które przemawiają do proroków i ukazują się im w wizjach.
• Przykłady: Aniołowie w ludzkiej postaci:
  • Daniel 9:21: „A gdy jeszcze się modliłem, mężczyzna [isz] Gabriel…”.
  • Rodzaju 18:2: „Podniósł oczy i ujrzał trzech mężczyzn [anaszim] stojących…”.
  • Rodzaju 32:25: „Mężczyzna [isz] walczył z nim aż do wschodu słońca”.
• Symbolika: Iszim są najbardziej zbliżeni do ludzkiego pojmowania, działając jako bezpośredni łącznicy między Bogiem a człowiekiem.

Anioły w judaizmie są bytami stworzonymi przez Boga w celu realizacji Jego woli. Choć przybierają różnorodne formy – od ludzkich po wizje pełne symboliki – ich najważniejszą funkcją jest bycie posłańcami (lub strażnikami w przypadku konkretnych klas aniołów). Zarówno w Tanachu, jak i w tekstach rabinicznych oraz mistycznych, anioły pozostają symbolem boskiego porządku, komunikacji i obecności w świecie.

Hierarchia aniołów w judaizmie

W tradycji żydowskiej anioły dzielą się na różne klasy i rangi w zależności od ich bliskości do Boga oraz powierzonych im funkcji. Systemy te rozwijały się na przestrzeni wieków w tekstach rabinicznych oraz mistycznych.

Klasyfikacja aniołów przez Maimonidesa w „Miszne Tora” 

Majmonides, średniowieczny filozof, w „Miszne Tora” wyróżnił dziesięć rang aniołów, począwszy od najwyższych: Chajot Ha-Kodesz, Ofanim, Serafim, Chaszmalim, Cherubim i inne, w tym Malachim i Iszim.

Majmonides, wybitny średniowieczny filozof żydowski, przedstawił jedną z najbardziej uporządkowanych koncepcji hierarchii aniołów w swojej pracy „Miszne Tora”. Podzielił anioły na dziesięć rang, zaczynając od tych, które są najbliżej Boga:

1. Chajot Ha-Kodesz (חַיּוֹת הַקֹּדֶשׁ) – „Święte Istoty”, opisane w wizji proroka Ezechiela (Ez 1). Znajdują się najbliżej boskiego tronu i symbolizują Jego obecność oraz wszechmoc.
2. Ofanim (אוֹפַנִּים) – „Koła”, które poruszają się w jedności z Chajot Ha-Kodesz. Przedstawione jako pełne oczu wirujące struktury, odzwierciedlają boską mądrość i porządek.
3. Erelim (אֶרְאֵלִים) – „Bohaterowie”, nawiązujący do Księgi Izajasza (Iz 33:7). Są aniołami mocy i odwagi.
4. Haszmalim (חַשְׁמַלִּים) – Istoty świetliste, opisane w Ezechiela 1:4. Otoczone są tajemniczym blaskiem, emanującym boską energią.
5. Serafim (שְׂרָפִים) – „Płonący”, znani z wizji Izajasza (Iz 6). Sześcioskrzydli, oddają chwałę Bogu, wołając „Święty, Święty, Święty”.
6. Malachim (מַלְאָכִים) – „Posłańcy”. To anioły najczęściej spotykane w Tanachu, przekazujące boskie wiadomości ludziom.
7. Elohim (אֱלֹהִים) – „Boskie Istoty”, których rola jest bardziej abstrakcyjna, symbolizują boską władzę i sprawiedliwość.
8. Bene Elohim (בְּנֵי אֱלֹהִים) – „Synowie Boga”. W Księdze Rodzaju (Rdz 6:1-4) ich obecność jest związana z tajemniczą interakcją między światem boskim a ludzkim.
9. Cherubim (כְּרוּבִים) – Strażnicy boskiej chwały. W Księdze Rodzaju strzegą drogi do Edenu, a w świątyni Jerozolimskiej ochraniają Arkę Przymierza.
10. Iszim (אִישִׁים) – „Mężowie” lub „Ludzie”. Najniższy stopień aniołów, bliski ludzkiemu rozumieniu. W tradycji są to anioły, które ukazują się prorokom w ludzkiej postaci i przemawiają w wizjach.

Majmonides podkreśla, że anioły istnieją na różnych poziomach „duchowej rzeczywistości”, a ich hierarchia odzwierciedla stopniowe oddalenie od nieskończonego Boga.

Anioły w kabale, mistyce żydowskiej

Kabała rozwija ideę aniołów jako sił boskiej emanacji, które pośredniczą między Bogiem a światem. Zohar, centralna księga żydowskiego mistycyzmu, przedstawia podobne klasy aniołów jak wcześniej już przedstawione. Jednak ich hierarchia ma silniejsze powiązanie z sefirami (emanacjami Boga) w kabalistycznym Drzewie Życia. Każda sefira ma swojego anioła-opiekuna, który odpowiada za przenoszenie boskiej energii w dół, ku niższym sferom istnienia. Tak więc kabała postrzega anioły jako narzędzia boskiej emanacji, które umożliwiają przepływ boskiej woli do świata fizycznego.

Najwyższą pozycję zajmują:

• Metatron – uważany za anioła najwyższej rangi, „pisarza Boga” i przewodnika Chajot Ha-Kodesz. Jest blisko związany z sefirą Keter (Korona)..
• Raziel – strażnik tajemnic boskich, związany z mądrością (Chochma). Uważa się, że to on przekazał Adamowi księgę tajemnic po jego wygnaniu z Edenu.

Anioły w innych tekstach judaizmu: strażnicy i posłańcy woli Boga

W tekstach rabinicznych, takich jak Talmud i midrasze, anioły są ukazywane jako posłańcy Boga, którzy pełnią konkretne, ściśle określone funkcje. Ich zadaniem jest wypełnianie boskiej woli, a tradycja rabiniczna jednoznacznie podkreśla, że anioły nie posiadają wolnej woli – ich istnienie i działania są całkowicie podporządkowane misjom wyznaczonym im przez Stwórcę. Rabini opisują aniołów jako istoty stworzone ze światła i związane wyłącznie z zadaniami, które otrzymują. Po wykonaniu swojej misji, ich rola zostaje spełniona, a sami aniołowie często „rozpływają się” w boskim porządku.

W judaizmie anioły nie mają autonomii i nie mogą działać poza wyznaczonym im zakresem. Midrasze podają, że każdy anioł ma przypisaną jedną, konkretną funkcję – istnieje anioł, który niesie uzdrowienie, inny odpowiada za ochronę, a jeszcze inny pełni rolę sędziego czy zwiastuna. Ich liczba jest niezliczona, a każdy z nich działa w doskonałej harmonii z boskim planem.

Talmud przedstawia anioły nie tylko jako duchowe byty wypełniające boskie rozkazy, ale także jako strażników ludzi, miejsc oraz narodów. Midrasze często opisują anioły towarzyszące patriarchom i prorokom, wskazując na ich rolę jako przewodników i opiekunów:

• Aniołowie, którzy odwiedzili Abrahama i Lota (Rdz 18–19), aby przekazać boskie przesłanie oraz uratować Lota przed zagładą Sodomy.
• Anioł, który walczy z Jakubem (Rdz 32:25-31), symbolizujący duchową walkę i przemianę Jakuba w Izraela.
• Aniołowie strzegący bramy Edenu po wygnaniu Adama i Ewy (Rdz 3:24).

W tekstach rabinicznych anioły występują także jako wykonawcy boskiego sądu. Jest to nawiązanie do opowieści o zniszczeniu Egiptu (Wj 12), gdzie anioł śmierci odgrywa kluczową rolę w realizacji boskiej kary podczas dziesiątej plagi.

Aniołowie wymienieni z imienia w Bibli Hebrajskiej

Chociaż większość aniołów pozostaje bezimienna, Tanach (hebrajska Biblia) wspomina o kilku aniołach, którzy zostali nazwani imiennie:

1. Gabriel (גַּבְרִיאֵל – Gawriel, czyli „Boża Siła”)
   Gabriel jest przedstawiany jako posłaniec objawień i interpretator boskich wizji. W Księdze Daniela (Dn 8:16; 9:21) Gabriel wyjaśnia prorokowi znaczenie jego snów i wizji, ukazując przyszłe wydarzenia oraz boski plan. Jego imię podkreśla moc Boga, której jest nośnikiem i uosobieniem. W tradycji rabinicznej Gabriel jest również kojarzony z siłą boskiej interwencji.
2. Michał (מִיכָאֵל – Mikael, czyli „Któż jak Bóg?”)
   Michał jest aniołem-wojownikiem, obrońcą Izraela i symbolem boskiej ochrony. W Księdze Daniela (Dn 10:13; 12:1) Michał jest przedstawiony jako „książę” narodu izraelskiego, który staje w obronie swojego ludu w czasie trudności. Jego imię jest retorycznym pytaniem podkreślającym unikalność i wszechmoc Boga. W tradycji żydowskiej Michał jest utożsamiany z aniołem miłosierdzia i boskim obrońcą.
3. Rafał (רפאל – Rafael lub Refael, czyli „Bóg uzdrawia”)
   Udziela pomocy w księdze Tobiasza, a następnie się przedstawia: Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołów, którzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed majestat Pański (Tob 12, 15).

Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.