Sukot (סוכות), znane również jako Święto Szałasów lub Święto Namiotów (czasem też: Święto Kuczek), to jedno z trzech głównych świąt pielgrzymich w judaizmie, obok Pesach i Szawuot. Trwa ono przez siedem dni w Izraelu i osiem dni w diasporze, rozpoczynając się 15. dnia miesiąca Tiszri w kalendarzu hebrajskim, co zwykle przypada na wrzesień lub październik w kalendarzu gregoriańskim.
Nazwa święta pochodzi od hebrajskiego słowa „suka” (סוכה), oznaczającego szałas lub namiot (niektórzy też po polsku używają określenia „kuczka”). Sukot jest liczbą mnogą od tego słowa, co podkreśla centralny element święta – przebywanie w tymczasowych konstrukcjach przypominających szałasy. Można się też spotkać z zapisem Sukkot oraz sukka, który wskazuje na podwojoną wymowę litery כ (k) przez pewien okres w starożytności.
Historia i znaczenie
Źródła biblijne
Sukot ma głębokie korzenie w tradycji biblijnej. Główne źródła biblijne dotyczące tego święta to:
- Księga Kapłańska 23:33-43: „Pan przemówił do Mojżesza: «Powiedz Izraelitom: Piętnastego dnia tego siódmego miesiąca jest Święto Namiotów przez siedem dni dla Pana. (…) Przez siedem dni będziecie mieszkać w szałasach. Wszyscy tubylcy Izraela będą mieszkać w szałasach, aby pokolenia wasze wiedziały, że kazałem Izraelitom mieszkać w szałasach, kiedy wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej. Ja jestem Pan, Bóg wasz!»”
- Księga Powtórzonego Prawa 16:13-15: „Obchodź Święto Namiotów przez siedem dni po zebraniu plonów z twego klepiska i tłoczni. (…) Przez siedem dni będziesz świętować ku czci Pana, Boga swego, w miejscu, które sobie obierze Pan, za to, że ci błogosławi Pan, Bóg twój, we wszystkich twoich zbiorach, w każdej pracy twych rąk, i abyś był pełen radości.”
- Księga Nehemiasza 8:14-17: Opisuje obchody Sukot po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej, podkreślając odnowienie tej tradycji.
Sukot – aspekt historyczny
Sukot upamiętnia 40-letnią wędrówkę Izraelitów przez pustynię po wyjściu z Egiptu. W tym czasie lud Izraela mieszkał w tymczasowych szałasach, co symbolizuje zaufanie do Bożej opieki i ochrony. Ta historia jest kluczowa dla żydowskiej tożsamości, przypominając o formowaniu się narodu i boskiej interwencji w jego losy.
Warto zauważyć, że mimo trudnych warunków na pustyni, okres ten jest często wspominany w tradycji żydowskiej jako czas szczególnej bliskości między Bogiem a ludem Izraela. Rabini nazywają ten okres „miesiącem miodowym” w relacji między Bogiem a Jego ludem.
Sukot – aspekt rolniczy
Sukot jest również świętem dziękczynienia za jesienne zbiory, znane także jako Święto Zbiorów (חג האסיף – Chag ha-Asif). W starożytnym Izraelu był to czas radości i wdzięczności za plony. Rolniczy aspekt Sukot ściśle wiąże je z ziemią Izraela i cyklami rolniczymi, które odgrywały zasadniczą rolę w życiu starożytnych Izraelitów.
W kontekście rolniczym, Sukot zamyka cykl trzech świąt pielgrzymich:
- Pesach (wiosna) – początek żniw jęczmienia
- Szawuot (lato) – żniwa pszenicy
- Sukot (jesień) – zbiór owoców i zakończenie roku rolniczego
Lulaw – symbol święta Sukot
Jednym z najważniejszych symboli Sukot jest lulaw – specjalna wiązka roślin używana podczas świątecznych rytuałów. Nazwa „lulaw” odnosi się zarówno do całej wiązki, jak i do jednego z jej składników.
Skład lulawu:
- Lulaw (לולב) – gałąź palmy daktylowej
- Hadasim (הדסים) – trzy gałązki mirtu
- Arawot (ערבות) – dwie gałązki wierzby
- Etrog (אתרוג) – owoc cytrusowy, odmiana cytronu
Pochodzenie tradycji
Nakaz przygotowania lulawu znajduje się już w Torze, w Księdze Kapłańskiej 23,40: „Weźcie pierwszego dnia owoce dostojnych drzew, liście palmowe, gałązki gęstych drzew i wierzb nadrzecznych”. W Talmudzie za „owoc drzewa dostojnego” (עץ הדר – ec hadar) uznano etrog, a słowo הדר (hadar) zaczęło oznaczać „cytrus”. Od tego samego rdzenia h.d.r pochodzi słowo הידור (hidur), czyli „upiększanie”. Ważnym aspektem lulawu jest jego właśnie jego estetyka, a tradycja żydowska podkreśla znaczenie piękna w wypełnianiu przykazań (הידור מצווה – hidur micwa). Przez ten pryzmat można rozpatrywać całą religijną sztukę żydowską.
Rytuał potrząsania lulawem
Bukiet sukotowy zwany lulawem jest formą podziękowania za owoce natury. Podczas święta wykonuje się następujące czynności:
- Potrząsa się lulawem w sześć stron świata (wschód, zachód, północ, południe, góra, dół), co symbolizuje wszechobecność Boga.
- Rytuał ten wykonuje się podczas odmawiania psalmów Hallelu (Psalmy 113-118), wysławiających Boga.
- Etrog, jako dostojny owoc, jest trzymany w lewej ręce przy sercu.
- Rośliny w lulawie muszą być umieszczone w sposób naturalny, tak jak rosną – nie odwrócone gałązkami do dołu.
Symboliczne interpretacje
Lulaw ma głębokie znaczenie symboliczne w tradycji żydowskiej:
- Liczba siedem: W lulawie znajduje się łącznie siedem elementów (1 gałąź palmy + 3 gałązki mirtu + 2 gałązki wierzby + 1 etrog), co odpowiada liczbie dni trwania święta Sukot. Podczas procesji ostatniego (siódmego) dnia święta (nazywanego Hoszana Raba) wykonuje się siedem okrążeń w synagodze, mówiąc: „hosza na” (הושע נא) – „wybaw nas”. Więcej o symbolice liczb w hebrajskm przeczytasz w artykule o gematrii.
- Cztery typy Żydów: Cztery rośliny lulawu symbolizują różne typy Żydów:
- Etrog: Pachnie i nadaje się do jedzenia – symbolizuje Żyda, który zna Torę i przestrzega jej przykazań.
- Lulaw (palma daktylowa): Bezwonna, ale daje smaczne owoce (daktyl – תמר – tamar) – symbolizuje Żyda, który nie zna Tory, ale dobrze postępuje.
- Hadasim (mirt): Pięknie pachnie, ale nie ma wartości odżywczych – symbolizuje Żyda, który zna Torę, ale nie spełnia przykazań.
- Arawot (wierzba): Bez zapachu i owoców – symbolizuje Żyda, który ani nie zna Tory, ani nie przestrzega jej przykazań.
- Połączenie tych czterech roślin w jednym bukiecie symbolizuje jedność narodu żydowskiego, podkreślając, że dla każdego jest miejsce we wspólnocie.
Hoszana Raba
Siódmy dzień Sukot nazywany jest Hoszana Raba (הושענא רבה) i ma szczególne znaczenie. Biblijne słowo הושענא w języku polskim jest bardziej znane już ze zmienioną wymową jako Hosanna. Według tradycji, w tym dniu Bóg ostatecznie pieczętuje wyroki na nadchodzący rok, wydane w Rosz ha-Szana i Jom Kipur. W synagogach odbywa się specjalna ceremonia, podczas której obchodzi się bimę (podwyższenie, na którym czyta się Torę) siedem razy, trzymając lulaw i etrog. Następnie uderza się wierzbowymi gałązkami o ziemię, co symbolizuje oczyszczenie z grzechów (podobnie jak rytuał taszlich podczas Rosz ha-Szana, o którym pisaliśmy tutaj).
Praktyczne aspekty
- Budowa suki: Przed świętem buduje się tymczasowe szałasy (suki), w których spożywa się posiłki, a niektórzy nawet śpią. Dach suki musi być pokryty materiałem roślinnym (schach), przez który widać gwiazdy.
- Uszpizin: Tradycja zapraszania symbolicznych gości zwanych uszpizin do suki. Słowo אושפיזין (uszpizin) to po aramejsku właśnie “goście”. Każdego dnia „zaprasza się” jednego z siedmiu praojców i postaci biblijnych: Abrahama, Izaaka, Jakuba, Józefa, Mojżesza, Aarona i Dawida.
- Wykorzystanie etrogu: Po zakończeniu święta z etrogu można zrobić dżem lub wykorzystać go do stworzenia pachnących produktów, co jest przykładem kreatywnego wykorzystania świątecznych symboli.
- Simchat Tora: Bezpośrednio po Sukot następuje święto Simchat Tora (Radość Tory – שמחת תורה), kończące roczny cykl czytania Tory i rozpoczynające nowy.
Suka – przepisy halachiczne
Budowa suki podlega szczegółowym przepisom halachicznym:
- Ściany: Suka musi mieć co najmniej dwie pełne ściany i trzecią częściową.
- Dach, przykrycie (schach): Musi być wykonany z materiału roślinnego, który został odcięty od ziemi. Powinien zapewniać więcej cienia niż słońca, ale jednocześnie pozwalać na zobaczenie gwiazd w nocy.
- Wielkość: Minimalna wielkość suki to 7×7 szerokości dłoni (ok. 56×56 cm), a maksymalna wysokość to 20 łokci (ok. 9,6 m).
Jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę na temat judaizmu oraz tekstów biblijnych, możesz zapisać się na kurs hebrajskiego biblijnego.
Językowe aspekty
Warto zwrócić uwagę na różnice w wymowie i zapisie nazw związanych z Sukot:
- Sukot: Po hebrajsku סוכות, wymawiane [sukot]. W wymowie aszkenazyjskiej i jidysz: Sukes. Zapis Sukkot oraz sukka przed dwie litery “k” nawiązuje do wymawiania litery כ (k) w tych słowach z podwojeniem spółgłoski (jako “kk”) przez pewien okres starożytności.
- Suka: Pojedyncza forma od Sukot, po hebrajsku סוכה. Słowo to etymologicznie wiąże się z innym wspomnianym słowem, a mianowicie schach (סכך), które oznacza przykrycie. Po polsku często się mówi “kuczka” lub “szałas”, stąd polskie nazwy święta: Święto Kuczek oraz Święto Szałasów.
- Lulaw: Po hebrajsku לולב, odnosi się zarówno do całej wiązki, jak i do gałęzi palmy.
- Etrog: Po hebrajsku אתרוג, w wymowie aszkenazyjskiej: esrog.
- Hadasim: Po hebrajsku הדסים, liczba mnoga od hadas (הדס) – mirt.
- Arawot: Po hebrajsku ערבות, liczba mnoga od arawa (ערבה) – wierzba.
Znaczenie w diasporze
W diasporze, gdzie Żydzi często żyją w środowiskach nie-żydowskich, Sukot nabiera dodatkowego znaczenia jako symbol trwałości tradycji żydowskiej i więzi z Ziemią Izraela, a także podkreślenie tymczasowości egzystencji w diasporze.
Sukot w kulturze współczesnej
- W Izraelu: Sukot jest oficjalnym świętem państwowym. Szkoły są zamknięte, a wiele firm nie pracuje. Ulice miast wypełniają się sukami, a parki i place są miejscem festiwali i koncertów.
- Ekumenizm: W niektórych krajach, np. w USA, Sukot stało się okazją do dialogu międzyreligijnego, z chrześcijanami uczestniczącymi w obchodach tego święta.
- Wpływ na sztukę: Motyw suki i lulawu często pojawia się w żydowskiej sztuce i literaturze, symbolizując tymczasowość życia i jedność narodu.
Podsumowanie
Sukot, łącząc w sobie aspekty historyczne, rolnicze i duchowe, pozostaje jednym z najważniejszych świąt w kalendarzu żydowskim. Poprzez rytuały związane z lulawem i przebywaniem w suce, Żydzi wyrażają swoją wdzięczność za Bożą opiekę i błogosławieństwo, jednocześnie umacniając swoją tożsamość i więzi wspólnotowe.
Święto to, zakorzenione głęboko w biblijnej historii i tradycji, ewoluowało przez wieki, zachowując swoje centralne przesłanie o zaufaniu Bogu i wdzięczności za Jego dary. W dzisiejszych czasach Sukot nadal odgrywa kluczową rolę w życiu religijnym i kulturowym Żydów na całym świecie, przypominając o wartościach gościnności, jedności i radości z prostych darów natury.
Życzenia na święto Sukot:
Chag Sukot Sameach! Wesołego święta Sukot! חג סוכות שמח
Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.