Czym jest gematria?
Gematria to metoda interpretacji tekstów hebrajskich, która stanowi integralną część tradycji żydowskiej, obecną nie tylko w kabale. Jest to system, w którym literom alfabetu hebrajskiego przypisuje się wartości liczbowe, co pozwala na analizę słów i fraz w oparciu o ich sumę numeryczną.
W alfabecie hebrajskim każda litera ma przypisaną konkretną wartość liczbową. Na przykład, א (alef) ma wartość 1, ב (bet) – 2, ג (gimel) – 3, i tak dalej. Po takim wyliczeniu cyfr jedności, kolejne litery reprezentują dziesiątki (י (jod) – 10, כ (kaf) – 20), a następnie setki (ק (kof) – 100, ר (resz) – 200)… Dzięki temu każde słowo w języku hebrajskim można wyrazić jako liczbę, sumując wartości tworzących je liter.
Zastosowania gematrii
Gematria jest stosowana w różnych aspektach życia żydowskiego:
Interpretacja tekstów religijnych
Podstawową funkcją gematrii w tradycji żydowskiej jest analiza wersetów Tory i innych tekstów biblijnych. Odnoszą się do tego między innymi kabaliści i rabini, szukając dodatkowych znaczeń i powiązań między słowami o tej samej wartości liczbowej. Pozwala to na odkrywanie nowych warstw znaczeniowych w tekstach świętych. Wychodzi się tu z przekonania, że język hebrajski jest językiem świętym, w którym wyrażono objawienie otrzymane od Boga. Dlatego poprzez jego analizę (także za pomocą gematrii) można się dowiedzieć więcej o Bogu i Bożym planie.
Kabała – duchowe zgłębianie znaczeń i ukrytych powiązań
Gematria jest najczęściej kojarzona z kabałą i rzeczywiście jest jedną z podstawowych metod rozważań kabalistów. Kabała to mistyczna tradycja judaizmu, która szuka głębszych prawd o Bogu, a ta mają być ukryte w powiązaniach językowych i liczbowych w świętych tekstach biblijnych. Rozległa literatura kabalistyczna była spisywana po hebrajsku i aramejsku i zawiera bogatą symbolikę, która ma pozwolić znaleźć kontakt z Bogiem. Porównywanie wartości liczbowej słów ma umożliwiać dostrzeżenie subtelnych odniesienia między różnymi pojęciami, co prowadzi do głębszego zrozumienia przesłania tekstu świętego, a zatem i planu Boga. Odczytując zamysły Boga i przesłanie jego przykazań mistycy mogą nadawać kierunek swojego życia duchowego oraz zacieśniać więź z Bogiem.
W kabale się uważa, że odczytywanie ukrytych znaczeń (oraz ich realizacja w swoim życiu) to najwyższa forma kontaktu z Bogiem. Wyrażano to między innymi za pomocą metafory ogrodu boskiego – פרדס (pardes). Słowo to jest też akronimem (p… r… d… s…) wyrażającym 4 metody interpretacji tekstu świętego, poczynając od פשט (pszat), czyli dosłownego znaczenia zdań w Biblii. Najwyższą metodą ma być w tym świetle סוד (sod), czyli dosłownie „sekret, tajemnica” i na odczytywaniu takiego znaczenia właśnie skupia się kabała.
Symbolika liczb i gematria w codziennym życiu religijnym
Symbolika liczbowa jest obecna także w codziennym życiu religijnym. W kontekście różnych rytuałów, takich jak obrzezanie czy bar micwa, liczby mają swoje symboliczne znaczenie, które można odkryć dzięki gematrii. Na przykład, gdy chłopiec ma 13 lat przechodzi bar micwę, stając się dorosłym według judaizmu (w tym wieku bierze na siebie spełnianie wszystkich 613 przykazań Tory). Trzynastą literą alfabetu jest właśnie litera mem (מ), która symbolizuje przejście. Liczba 18 odpowiada słowu חי (chaj, życie) i tyle też jest błogosławieństw w codziennie odmawianej modlitwie Szmone Esre. Dlatego część religijnych osób zaokrągla wysokość swoich datków charytatywnych do wielokrotności liczby 18.
Na drzwiach każdego domu żydowskiego według judaizmu powinna znajdować się mezuza (prostokątne pudełeczko z modlitwą). Widnieje na nim litera ש (szin) oznaczająca Boga, gdyż jest pierwszą literą słowa שדי (szadaj), czyli Wszechmogący. A więc chodzi o wszechmoc Boga, który strzeże domostw żydowskich. Gdy dodamy do siebie wartości liczbowe wspomnianej litery ש (szin, czyli 300) oraz שדי (szadaj, czyli 314) uzyskujemy 614. To tyle co 613 przykazań z Tory oraz litera א oznaczająca Boga (od litery alef zaczyna się słowo אלהים Bóg). Otoczenie taką symboliką na co dzień może ułatwiać nakierowanie na Boga i podtrzymywanie łączności z nim.
Obliczanie dat w kalendarzu hebrajskim
Przełożenie liter hebrajskich na wartości liczbowe umożliwia również po prostu zapisywanie liczb, na przykład oznaczających daty. Na cmentarzach żydowskich rzadko natkniemy się na nagrobki (macewy), na których można zobaczyć daty zapisane tzw. cyframi arabskimi. Tradycyjnie zapisuje się je właśnie za pomocą liter hebrajskich. Trzeba więc zdawać sobie z tego sprawę, jeśli chce się obliczyć datę z jakiegoś nagrobka.
Warto zaznaczyć, że gematria nie jest jednolitym systemem – istnieją różne metody obliczania i interpretacji wartości liczbowych.
Znaczenie gematrii w tradycji żydowskiej
Gematria, choć ważna w tradycji żydowskiej, nie jest powszechnie uważana za metodę odkrywania absolutnych prawd. Często jest raczej narzędziem do pogłębionej analizy tekstów i koncepcji, oferującym dodatkową perspektywę na język hebrajski i jego znaczenie w kontekście religijnym i kulturowym. Praktyka gematrii często angażuje wspólnotę, zwłaszcza podczas studiów religijnych. Uczestnicy wspólnie analizują teksty, co prowadzi do dyskusji i wzbogacania wiedzy. To wzmacnia więzi społeczne i kulturowe w ramach wspólnoty żydowskiej. Za pomocą powiązań między poszczególnymi wyrażeniami biblijnymi o tej samej wartości, można przekazywać głębokie refleksje religijne. Warto pamiętać, że nie jest jedyną metodą egzegezy i interpretacji w tradycji żydowskiej i zwykle jest stosowana w połączeniu z pozostałymi (czyli: nie jest oderwaną interpretacją, tylko działa w pewnym kontekście i tradycji).
W dzisiejszych czasach gematria nadal jest przedmiotem zainteresowania zarówno w kontekście religijnym, jak i akademickim. Badacze analizują jej historyczne znaczenie i wpływ na rozwój myśli żydowskiej, podczas gdy w praktyce religijnej pozostaje ona jednym z wielu narzędzi do zgłębiania tekstów i tradycji judaizmu.
Jeśli chcesz poznać gematrię i dowiedzieć się więcej na temat kabały, zapisz się na kurs hebrajskiego biblijnego.
Historia gematrii: przez Talmud po kabałę
Praktyka gematrii ma swoje korzenie w starożytnych kulturach Bliskiego Wschodu. W Mezopotamii, już w III tysiącleciu p.n.e., stosowano systemy numerologiczne do interpretacji tekstów i nazw. Samo słowo gematria jest pochodzenia greckiego i rzeczywiście można znaleźć przykłady obliczania wartości liczbowych tekstu greckiego w starożytności. Przykładowo Arystoteles wspomniał, że taką metodę miał stosować Pitagoras. Warto tutaj przypomnieć, że litery greckiego alfabetu powstały na wzór pisma fenickiego (język siostrzany do hebrajskiego).
W kontekście judaizmu, pierwsze ślady gematrii pojawiają się w okresie Drugiej Świątyni (516 p.n.e. – 70 n.e.). Gematria zyskała na znaczeniu w okresie talmudycznym (ok. 200-500 n.e.). W Talmudzie znajdujemy liczne przykłady zastosowania gematrii w interpretacji tekstów biblijnych. Rabini tego okresu rozwinęli i usystematyzowali metody gematryczne. W traktacie talmudycznym Sanhedrin 38b znajdujemy: הבראי גימטריאות ותקופות פרפראות לחכמה („Obliczenia gematryczne i astronomiczne są przyprawami mądrości”). To sugeruje, że gematria była postrzegana jako dodatkowe narzędzie interpretacyjne, które mogło wzbogacić zrozumienie tekstu, ale nie było uważane za podstawowe czy niezbędne. W średniowieczu gematria stała się integralną częścią kabały. Mistyczni uczeni, tacy jak Abraham Abulafia (XIII w.), rozwinęli złożone systemy gematryczne, łącząc je z praktykami medytacyjnymi i kontemplacją mistyczną.
Wartości liczbowe w gematrii
Oto pełna lista wartości liczbowych liter hebrajskich:
- Alef (א) = 1
- Bet (ב) = 2
- Gimel (ג) = 3
- Dalet (ד) = 4
- He (ה) = 5
- Waw (ו) = 6
- Zajin (ז) = 7
- Chet (ח) = 8
- Tet (ט) = 9
- Jod (י) = 10
- Kaf (כ) = 20
- Lamed (ל) = 30
- Mem (מ) = 40
- Nun (נ) = 50
- Samech (ס) = 60
- Ajin (ע) = 70
- Pe (פ) = 80
- Cadi (צ) = 90
- Kof (ק) = 100
- Resz (ר) = 200
- Szin (ש) = 300
- Taw (ת) = 400
W niektórych wyliczeniach uwzględniane są też litery końcowe (formy liter na końcu wyrazu):
- Kaf końcowe (ך) = 500
- Mem końcowe (ם) = 600
- Nun końcowe (ן) = 700
- Pe końcowe (ף) = 800
- Cadi końcowe (ץ) = 900
Rodzaje gematrii
Warto zaznaczyć, że gematria nie jest jednolitym systemem – istnieją różne metody obliczania i interpretacji wartości liczbowych. W tym wpisie zostały podane gematrie z metody podstawowej, gdyż taka jest najpowszechniejsza zarówno w kabale, liczeniu dat jak i w symbolice kultury żydowskiej. Poniżej możesz porównać kilka metod obliczeń gematrycznych:
- Gematria prosta, podstawowa (hebr. מספר החרכי). Zwykle gdy się używa terminu „gematria” po prostu, ma się na myśli właśnie tą metodę. Są to wspomniane powyżej odpowiedniości liter i liczb (pierwsze litery to cyfry jedności, kolejne dziesiątki, kolejne to setki). Nazwa hebrajska „מספר החרכי” (mispar hechrachi) to dosłownie „liczba konieczna”, co wskazuje na to, że takie przyporządkowanie liczb literom jest niezbędnym punktem wyjścia, a inne metody są opcjonalnymi przekształceniami.
- Gematria mała, skrócona (מספר קטן – mispar katan): w tej metodzie redukuje się wszystkie liczby do cyfr jedności. Przykładowo wartość liczbowa litery kaf (כ) to 20, a tutaj zostaje ona skrócona do 2.
- Gematria duża, pełna (מספר גדול – mispar gadol): uwzględnia się tutaj pełną pisownię nazwy każdej litery. A więc wartość liczbowa każdej litery zostaje rozbudowana do sumy litery jej nazwy. Na przykład litera א nazywa się alef (אלף), a więc trzeba zsumować wartość liczbową א (1) + ל (30) + ף (80) czyli razem 111.
- Gematria porządkowa (מספר סידורי – mispar siduri): tym razem każdej literze przypisuje się wartość zgodną z jej pozycją w alfabecie, a więc trzynasta litera alfabetu (מ – mem) będzie miała wartość 13.
- Istnieją jeszcze inne, mniej popularne typy gematrii. Poza tym, w kabale przeprowadza się też inne operacje na tekście hebrajskim, w tym jego metodyczne przekształcenia.
Przykłady zastosowania gematrii
- Słowo „ahawa” (אהבה, miłość) ma wartość 13 (א = 1, ה = 5, ב = 2, ה = 5), co jest równe wartości słowa אחד (echad, „jeden”), sugerując związek między miłością a jednością.
- Zgodnie z tradycją kabalistyczną, imię Boga יהוה (JHWH, tetragram) ma wartość liczbową 26. Interesujące jest to, że suma wartości słowa אהבה (ahawa, „miłość”) użytego dwukrotnie również daje 26 (13 + 13). To często interpretuje się jako „Bóg jest miłością” lub „miłość jest istotą Boga”. Dodatkowo, słowo אחד (echad, „jeden”) ma tę samą wartość co אהבה (ahawa, „miłość”), czyli 13, co może sugerować związek między miłością, jednością a naturą Boga w myśli kabalistycznej.
- Liczba 613, odpowiadająca liczbie przykazań w Torze, jest często interpretowana gematrycznie – więcej o tym w tym wpisie.
- W Księdze Rodzaju 14:14 czytamy, że Abraham miał 318 sług. Według tradycji rabinicznej, odnosi się to do jego sługi Eliezera, ponieważ wartość liczbowa imienia אליעזר (Eliezer) wynosi 318.
- W Talmudzie (Eruwin 65a) znajdujemy wyrażenie „נכנס יין יצא סוד” („weszło wino, wyszła tajemnica”). Zauważono, że wartość liczbowa słowa יין (jajin, „wino”) wynosi 70, co jest równe wartości słowa סוד (sod, „tajemnica”).
- Gematria pierwszego słowa w Biblii – בראשית (bereszit) – czytaj we specjalnym wpisie na ten temat.
Gematria we współczesnym świecie
Współcześnie gematria pozostaje przedmiotem zainteresowania zarówno w kontekście religijnym, jak i akademickim:
- Badania naukowe: Historycy i lingwiści badają wpływ gematrii na rozwój języka hebrajskiego i myśli żydowskiej.
- Praktyki religijne: W niektórych kręgach ortodoksyjnych gematria nadal jest używana do interpretacji tekstów i podejmowania decyzji.
- Popularna kultura: Gematria inspiruje twórców literatury, sztuki i muzyki, często pojawiając się w dziełach nawiązujących do mistycyzmu żydowskiego.
- Technologia: Powstają aplikacje i strony internetowe oferujące narzędzia do obliczeń gematrycznych, czyniąc tę praktykę bardziej dostępną dla szerszego grona odbiorców.
Podsumowanie
Gematria, jako starożytna praktyka łącząca lingwistykę z matematyką, pozostaje niezmiennie inspirującym aspektem tradycji żydowskiej. Choć jej rola i znaczenie zmieniały się na przestrzeni wieków, nadal oferuje unikalne spojrzenie na związki między językiem a liczbami w kontekście religijnym i kulturowym. Niezależnie od podejścia – czy to jako narzędzie interpretacji religijnej, czy jako przedmiot badań akademickich – gematria niezmiennie inspiruje do zgłębiania złożoności języka hebrajskiego i tradycji judaizmu.
Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.