Rosz ha-Szana (ראש השנה), znane jako Żydowski Nowy Rok, to jedno z najważniejszych świąt w kalendarzu żydowskim. W tym artykule zagłębimy się w znaczenie, tradycje i symbole związane z tym wyjątkowym czasem refleksji i odnowy.
Co to jest Rosz ha-Szana?
Rosz ha-Szana (ראש השנה) dosłownie oznacza „głowa roku” w języku hebrajskim. To święto rozpoczynające żydowski rok kalendarzowy i inaugurujące okres Jamim Noraim (ימים נוראים), czyli Dni Grozy, które kończą się świętem Jom Kippur.
Nazwa „Rosz ha-Szana” ma głębokie znaczenie symboliczne. Słowo „rosz” (ראש) oznacza „głowę”, co w kontekście tego święta można interpretować jako „początek” lub „najważniejszą część” roku. Ta koncepcja „głowy” jest powszechna w języku hebrajskim i znajduje odzwierciedlenie w wielu innych wyrażeniach:
- ראש הממשלה (rosz ha-memszala) – premier, dosłownie „głowa rządu”
- ראש העיר (rosz ha-ir) – burmistrz, dosłownie „głowa miasta”
- ראש חודש (rosz chodesz) – początek miesiąca, dosłownie „głowa miesiąca”
Co ciekawe, ze słowem ראש (rosz) etymologicznie powiązane jest też ראשון (riszon), czyli „pierwszy”. W języku polskim możemy znaleźć podobne powiązanie między słowami „głowa” i „główny”.
Dzień Trąbek
Święto to jest również znane jako Jom Terua (יום תרועה), co można przetłumaczyć jako „Dzień Trąbienia” lub „Dzień Trąbek”. Nazwa ta pochodzi z Księgi Kapłańskiej 23:24, gdzie święto to jest opisane jako „dzień odpoczynku, przypomnienie przez trąbienie”.
Trąbienie w szofar (שופר), instrument wykonany z baraniego rogu, jest jednym z najważniejszych rytuałów tego święta. Dźwięk szofaru ma wielorakie znaczenie:
- Wzywa do przebudzenia duchowego i refleksji nad własnym postępowaniem.
- Symbolizuje koronację Boga jako Króla Wszechświata.
- Przypomina o przymierzu między Bogiem a narodem żydowskim.
- Nawiązuje do ofiary Izaaka, którą według tradycji Abraham miał złożyć właśnie w dniu Rosz ha-Szana.
Początek Roku a Stworzenie Świata: Głęboki Związek
Rosz ha-Szana, choć obchodzone jest pierwszego dnia siódmego miesiąca (Tiszri), tradycyjnie uważane jest za początek roku. Ta pozorna sprzeczność wynika z głębokiego związku między początkiem roku a koncepcją stworzenia świata.
Według tradycji rabinicznej, świat został stworzony 25 dnia miesiąca Elul, a człowiek został stworzony w szósty dzień stworzenia, czyli 1 Tiszri – w Rosz ha-Szana. Dlatego też Rosz ha-Szana jest nie tylko początkiem nowego roku, ale również rocznicą stworzenia człowieka i początku ludzkiej historii.
Ta koncepcja ma głębokie implikacje filozoficzne i duchowe:
- Odnowienie stworzenia: Każde Rosz ha-Szana jest postrzegane jako moment, w którym Bóg ponownie „stwarza” świat, odnawiając swoje panowanie nad nim.
- Odpowiedzialność człowieka: Jako że Rosz ha-Szana upamiętnia stworzenie człowieka, przypomina o odpowiedzialności każdej osoby za swoje czyny i za świat.
- Cykliczność czasu: Koncepcja ta podkreśla żydowskie rozumienie czasu jako cyklicznego, gdzie każdy rok jest okazją do odnowy i poprawy.
- Uniwersalne znaczenie: Choć Rosz ha-Szana jest świętem żydowskim, jego związek ze stworzeniem świata nadaje mu uniwersalne znaczenie, przypominając o wspólnym pochodzeniu całej ludzkości.
Zrozumienie tego głębokiego związku między początkiem roku a stworzeniem świata pozwala lepiej zrozumieć wagę i znaczenie Rosz ha-Szana w tradycji żydowskiej.
Kiedy obchodzimy Rosz ha-Szana?
Nowy Rok przypada na 1 i 2 dzień miesiąca Tiszri, siódmego miesiąca żydowskiego kalendarza księżycowo-słonecznego. W kalendarzu gregoriańskim wypada to zwykle we wrześniu lub na początku października.
Znaczenie religijne
Według tradycji żydowskiej, początek roku upamiętnia stworzenie świata, a dokładniej stworzenie człowieka. Jest to czas rozliczenia z minionym rokiem i refleksji nad własnymi czynami. Wierzy się, że w te dni Bóg osądza wszystkich ludzi i zapisuje ich los na nadchodzący rok.
Tradycje i obrzędy
Główne tradycje związane z Rosz ha-Szana obejmują:
- Uczestnictwo w nabożeństwach w synagodze
- Słuchanie dźwięku szofaru
- Spożywanie symbolicznych potraw
- Odprawianie ceremonii Taszlich
- Składanie życzeń na nowy rok
Chcesz poznać inne tradycje żydowskie?
Sprawdź ofertę naszych kursów hebrajskiego!
Symboliczne potrawy
Posiłki podczas początku roku mają głębokie znaczenie symboliczne. Najważniejsze z nich to:
- Jabłka maczane w miodzie (תפוח בדבש – tapuach bi-dvash): symbolizują życzenie słodkiego roku. Jabłko (תפוח – tapuach) jest często jedzonym owocem podczas świętowania Rosz ha-Szana. Zwykle macza się je w miodzie (דבש – dwasz), co symbolizuje życzenie słodkiego i udanego roku.
- Granat (רימון – rimon): tradycyjnie uważa się, że ma 613 nasion, co odpowiada 613 micwot (przykazaniom) w Torze. Jest owocem pełnym nasion, co symbolizuje życzenie, żeby nasze dobre uczynki rosły i przynosiły owoce w nadchodzącym roku.
- Okrągła chałka (חלה עגולה – chala agula): symbolizuje cykliczność roku i ciągłość życia
- Ryba (דג – dag): symbol płodności i obfitości. Na niektórych stołach może znaleźć się głowa ryby, co nawiązuje do biblijnego fragmentu z Księgi Powtórzonego Prawa (28,12), abyśmy byli „głową, a nie ogonem”. Oznacza to, że mamy być przodujący i nieustannie się rozwijający.
Szofar – dźwięk nowego roku
Szofar (שופר) to instrument wykonany z baraniego rogu, w który dmucha się podczas nabożeństw Rosz ha-Szana. Jego dźwięk ma budzić sumienia wiernych i wzywać do pokuty. W ten sposób następuje wezwanie do modlitwy i do refleksji nad swoimi uczynkami. Tradycyjnie wyróżnia się cztery rodzaje dźwięków szofaru:
- Tekia (תקיעה) – długi, pojedynczy dźwięk
- Szewarim (שברים) – trzy krótkie dźwięki
- Terua (תרועה) – seria krótkich, przerywanych dźwięków
- Tekia gedola (תקיעה גדולה) – bardzo długi, końcowy dźwięk
Taszlich – oczyszczenie z grzechów
Taszlich (תשליך) to ceremonia symbolicznego pozbycia się grzechów. Wierni udają się nad płynącą wodę (rzekę, jezioro lub morze) i wytrząsają kieszenie, symbolicznie wrzucając do wody swoje grzechy. Praktyce tej towarzyszy recytacja odpowiednich wersetów z księgi proroka Micheasza.
Rosz ha-Szana w synagodze
Nabożeństwa w synagodze podczas Rosz ha-Szana są szczególnie uroczyste i długie. Główne elementy to:
- Recytacja modlitwy Awinu Malkenu (אבינו מלכנו)
- Czytanie fragmentów Tory związanych ze stworzeniem świata
- Modlitwa Musaf, zawierająca trzy specjalne błogosławieństwa: Malchujot (królestwo), Zichronot (pamięć) i Szofarot (dźwięki szofaru)
Życzenia i pozdrowienia na Rosz ha-Szana
Popularne życzenia na Rosz ha-Szana to:
- שנה טובה ומתוקה (Szana towa u-metuka) – Dobrego i słodkiego roku
- לשנה טובה תכתבו ותחתמו (Le-szana towa tikatewu we-techatemu) – Obyście zostali zapisani i przypieczętowani na dobry rok
Niektórzy wysyłają też kartki z życzeniami כרטיסי ברכה (kartisej bracha). W tych kartkach przesyła się błogosławieństwa (ברכות – brachot) pomyślnego, słodkiego nowego roku.
Inne święta związane z Rosz ha-Szana
Rosz ha-Szana jest częścią większego cyklu świątecznego. Oto inne ważne święta w tym okresie:
- Jom Kipur (יום כיפור) – Dzień Przebłagania, najświętszy dzień w kalendarzu żydowskim
- Sukot (חג סוכות) – Święto Szałasów, które zaczyna się wkrótce po Jom Kipur
Z tymi świętami łączą się też pewne symboliczne przedmioty i potrawy:
- Wino (יין – jajin) i chałka (חלה – challa) rozpoczynają szabat (a okrągła wersja chałki jest podawana w Rosz ha-Szana)
- Cytron (אתרוג – etrog) to owoc związany ze Świętem Szałasów – Sukot
Chcesz poznać daty innych świąt? Ściągnij nasz darmowy kalendarz na rok 5785!
Słowniczek hebrajski
- ראש השנה (Rosz ha-Szana) – Nowy Rok
- תקיעת שופר (Tekiat szofar) – Dęcie w szofar
- תשובה (Tszuwa) – Skrucha, powrót
- ספר החיים (Sefer ha-chajim) – Księga Życia
- תפילה (Tfila) – Modlitwa
- צדקה (Cedaka) – Jałmużna, dobroczynność
- שבת (Szabat) – sobota, dzień odpoczynku
Podsumowanie
Rosz ha-Szana to nie tylko początek nowego roku, ale przede wszystkim czas duchowej odnowy, refleksji i nadziei na lepszą przyszłość. Poprzez bogate tradycje i symbole, święto to przypomina o wartościach ważnych w judaizmie: odpowiedzialności za swoje czyny, dążeniu do samodoskonalenia i budowaniu relacji z Bogiem i bliźnimi.
Obchody Rosz ha-Szana w społecznościach żydowskich na całym świecie, w tym w Polsce, są okazją do głębokiego przeżycia duchowego, ale też do spotkań rodzinnych i wspólnotowych. To czas, gdy przeszłość spotyka się z przyszłością, a tradycja z nadzieją na odnowę i pozytywne zmiany w nadchodzącym roku.
Życzymy wszystkim: שנה טובה ומתוקה! (Szana towa u-metuka!) – Dobrego i słodkiego roku!
Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.