Język aramejski jest jednym z języków semickich. Wywarł głęboki wpływ na język i kulturę Żydów i innych ludów Bliskiego Wschodu. Był to język powszechnie używany w starożytnych królestwach i imperiach na terenie dzisiejszego Iraku, Syrii, Libanu, Iranu i innych regionów. 

Język aramejski na Bliskim Wschodzie

Jego znaczenie wynikało z roli, jaką pełnił w komunikacji handlowej, dyplomatycznej oraz administracyjnej między różnymi państwami. Aramejski stał się lingua franca regionu, co oznacza, że służył jako język międzynarodowy ułatwiający komunikację między różnymi narodami i kulturami. Było tak aż do czasu, gdy wyparł go arabski.

Dla Żydów język aramejski miał fundamentalne znaczenie podczas okresu niewoli babilońskiej i perskiej, kiedy to zostali zesłani do niewoli i żyli w obcych krajach. Aramejski stał się wtedy codziennym językiem używanym przez Żydów do komunikacji w życiu codziennym, w kontaktach społecznych, a także w obrzędach religijnych.

Język aramejski a język hebrajski

Wpływ aramejskiego na język hebrajski jest nadal widoczny w tekstach biblijnych oraz w późniejszej literaturze rabinicznej. Wiele słów, zwrotów i wyrażeń aramejskich zostało wchłoniętych do hebrajskiego, co świadczy o bliskich kontaktach między obydwoma językami oraz o ich wzajemnym wpływie.

Ponadto, część Biblii została napisana w języku aramejskim, co świadczy o jego znaczeniu jako języka używanego w kontekście religijnym przez starożytnych Żydów. W takich księgach jak Księga Daniela i Księga Ezechiela, fragmenty w języku aramejskim stanowią ważny element tekstów biblijnych. 

W pewnym momencie starożytności Żydzi zaczęli przechodzić na mówienie po aramejsku na co dzień. Dlatego wiele tekstów kultury żydowskiej powstało właśnie w tym języku. Już w starożytności pojawiła się potrzeba tworzenia dla wielu wyznawców judaizmu tłumaczeń Biblii z hebrajskiego na aramejski – są to tak zwane targumy, które były po części aramejskim tłumaczeniem, a po części objaśnieniem prostszymi słowami odczytywanych publicznie ustępów Biblii. Po spisaniu Miszny po hebrajsku, dalsze części Talmudu są jednak już przeważnie po aramejsku (tzw. aramejski talmudyczny). W odrębnej odmianie języka aramejskiego powstała też najważniejsza księga kabały o nazwie Zohar. Na Bliskim Wschodzie społeczności żydowskie posługujące się judeo-aramejskim przetrwały do połowy XX wieku, gdy musiały uciekać z krajów arabskich do Izraela.

Dzisiaj w Izraelu po aramejsku mówią nieliczni, w tym osoby starsze. Ale na Bliskim Wschodzie – na graniach Turcji, Syrii, Iraku, Iranu znajdziemy znacznie więcej społeczności mówiących po aramejsku. Są to przeważnie chrześcijanie.

Język aramejski: pismo

Systemem pisma używanym w starożytnym Aramejskim był rozwinięty na bazie alfabetu fenickiego. Z czasem język aramejski rozwinął swój charakterystyczny „kwadratowy” styl. Starożytni Izraelici oraz inni ludzie z Kanaanu przyjęli ten alfabet do zapisu swoich własnych języków. W tym hebrajski, który dawniej używał zapisu opartego na fenickim alfabecie, ale wkrótce przeszedł do nowego kwadratowego stylu pisma, co znacznie ułatwiło czytanie i pisania. Z biegiem czasu, ten hebrajski kwadratowy alfabet stał się podstawowym systemem pisma używanym do zapisu tekstów religijnych, takich jak Biblię, oraz innych ważnych tekstów żydowskich, zarówno w języku hebrajskim, jak i aramejskim.

Innym głównym systemem pisma używanym dla języka aramejskiego był rozwinięty przez społeczności chrześcijańskie kursywny styl znany jako alfabet syryjski. Ten system pisma był szeroko stosowany w starożytnym Kościele Wschodnim i służył do zapisywania licznych tekstów religijnych oraz innych dzieł literackich w języku syryjskim.

Bardzo zmodyfikowana forma alfabetu aramejskiego, znana jako alfabet mandejski, jest używana przez Mandajczyków. Alfabet ten jest stosowany do zapisu świętych ksiąg religijnych Mandajczyków oraz innych tekstów w języku mandejskim.

Oprócz tych systemów pisma, pewne pochodne alfabetu aramejskiego były używane w starożytności przez określone grupy ludzi: alfabet nabatejski w Petrze i alfabet Palmireński w Palmirze. W nowożytnych czasach język Turoyo czasami był zapisywany alfabetem łacińskim, co było wynikiem wpływów kulturowych i zmian technologicznych.

Jak rozpoznać aramejskie słowa w języku hebrajskim?

Istnieją pewne cechy, które mogą pomóc w identyfikacji słów o aramejskim pochodzeniu.

Jedną z nich jest obecność litery alef na końcu niektórych rzeczowników, takich jak na przykład אבא (aba) – ojciec, אמא (ima) – matka, סבא (saba) – dziadek, סבתא (sawta) – babcia.

Oryginalne hebrajskie słowa (które wciąż można spotkać, ale rzadziej niż aramejskie zapożyczenia) to: ojciec – אב (aw), matka – אם (em), dziadek – סב (saw), babcia – סבה (sawa).

Inne przykłady wyrazów z alefem na końcu: גירסא (girsa) – wersja, דוגמא (dugma) – przykład, דווקא (dawka) – właśnie, akurat. W ostatnich czasach Akademia Języka Hebrajskiego zaleciła pisać te słowa z ה na końcu, ale wciąż możemy się spotkać ze starszą wersją.

Początkowo א na końcu wyrazu w aramejskim pełnił jedynie rolę poimka określonego, jednak potem pozostał we wszystkich rzeczownikach aramejskich. Dlatego w hebrajskim nie dajemy przedimka określonego ה przed tymi wyrazami, np. nie mówi się האבא. 

Inną charakterystyczną cechą są końcówki liczby mnogiej „-in”, które również mogą sugerować aramejskie pochodzenie. Przykłady takich słów to „serafin” (סרפין), „cherubin” (כרובין) oraz „tefilin” (תפילין).

Przyprawy – תבלינים (tawlinim) to ciekawy przykład. Sam sufiks -in (ין) wskazuje na liczbę mnogą w aramejskim, a dodatkowo dołączono hebrajską końcówkę liczby mnogiej -im (ים). W efekcie mamy coś w rodzaju podwójnego oznaczenia liczby mnogiej: tawlin-im.

Jest to podobne do konstrukcji, jaką znamy z języka angielskiego, gdzie dodajemy sufiks „s” do rzeczowników, aby wskazać ich liczbę mnogą, np. „chips-y”. Jednakże, w niektórych wyrażeniach, takich jak צמחי תבלין (cimchej tawlin) – czyli „zioła, rośliny przyprawowe”, używa się formy „תבלין” (tawlin) bez dodatkowego „im”.

Inne arameizmy

Inne aramejskie słowa, które zostały wchłonięte do języka hebrajskiego, obejmują:

• ulpan – אולפן (miejsce nauki)
• kredyt – אשראי (aszraj)
• „a propos”, „btw” – אגב (agaw)
• obojętny – אדיש (adisz)

W kontekście terminów religijnych możemy wyróżnić:

• bar – בר w „bar micwa”, co dosłownie znaczy „syn przykazania”
• kadisz – קדיש, czyli jedna z najważniejszych modlitw w judaizmie
• ketuba – כתובה, czyli prawny kontrakt w judaizmie zawierany przed ślubem przez narzeczonych
• orajta – אורייתא, co odnosi się do Tory, na przykład w wyrażeniu מצוות דאורייתא (micwot de-Orajta) odnoszącym się do przykazań pochodzących z Tory

Na naszym kursie online poznasz jeszcze więcej ciekawostek o językach Bliskiego Wschodu!
Zapisz się do nas na kurs!

Na bieżąco polecamy różne rzeczy na naszych social mediach: Instagram, Facebook.